Szabla

Szabla (ang. sabre, ros. sablja, niem. säbel, fr. sabre) jest zaliczana do kategorii długiej siecznej broni białej. Wyróżnia się jednosieczną, wygiętą głownią. Może ona w końcowej części być obosieczna, czyli posiadać tzw. pióro. Przeznaczona do zadawania cięć i sztychów (kłucia).

Miotacz ognia

Miotacz ognia - broń wyrzucająca w kierunku przeciwnika strumień zapalonej mieszanki.

Cześć plecakowa typowego miotacza składa się ze zbiornika mieszanki zapalającej oraz butli z zaworem, zawierającej sprężone powietrze. Zbiornik połączony jest giętkim przewodem do części ręcznej (przypominającej strzelbę), posiadającą spust i połączony z nim zawór a u wylotu specjalne urządzenie zapłonowe. Pod otwarciu zaworu butli sprężony gaz dostaje się do przestrzeni ponad paliwem i wywiera na nie nacisk, sprawiając, że poprzez wąż dostaje się ono do części ręcznej. W tym momencie miotacz jest gotowy do użycia. Naciśnięcie spustu powodowało otwarcie zaworu w części ręcznej z równoczesnym zadziałaniem urządzenia zapłonowego i fala ognia wydostawała się z rury. Możliwe było oddanie kilku krótkich lub jednego długiego strzału.

Innym przykładem jest konstrukcja trzystrzałowego miotacza, posiadająca trzy oddzielne zbiorniki mieszanki, wyrzucanej ciśnieniem gazów prochowych. Zawarte w zbiornikach ładunki prochu odpalane były elektrycznie.

Zasięg skuteczny wynosił zaledwie około 30 m a i tak znaczna większość mieszaniki wypalała się w locie i nie docierała do celu. Z tego powodu miotacze plecakowe nie są już stosowane a miejsce ich zajęły rakietowe miotacze ognia. Przykładem tego rodzaju konstrukcji jest miotacz ognia RPO Trzmiel.

Napalm

Napalm – substancja stosowana do zagęszczania lekkich paliw ciekłych w celu skuteczniejszego stosowania ich jako bojowe środki zapalające. Tej samej nazwy używa się również w stosunku do gotowej zagęszczonej mieszaniny paliwowej.

Napalmy, dzięki swojej konsystencji, mają zwiększoną przyczepność do podpalanych powierzchni, a jednocześnie słabiej rozpryskują się, wolniej ściekają i gorzej wsiąkają. Wszystko to powoduje, że są bardzo trudne do ugaszenia. Skuteczne są nawet na powierzchniach wilgotnych, pionowych oraz mocno wsiąkliwych (jak piasek). Palą się także na powierzchni wody.

Pierwsze wersje napalmów były mieszaninami soli organicznych otrzymywanych z glinu i kwasów naftenowego i palmitynowego (stąd nazwa substancji). Sole te były galaretowatymi substancjami dodawanymi do benzyn. Z czasem do benzyn zaczęto dodawać benzen, jako substancję zagęszczającą zaczęto stosować polistyreny, oraz dodawano środki zwiększające zapalność.

Temperatura spalania pierwszych napalmów to 800-1000 °C, późniejszych nawet 1200 °C. Czasami wydziela się toksyczny dym podrażniający oczy i układ oddechowy.

Napalm, jako bojowy środek zapalający, został po raz pierwszy użyty przez wojska amerykańskie w II wojnie światowej podczas bitwy o wyspę Tinian, później na masową skalę w Korei i Wietnamie. Stosuje się go w miotaczach ognia i bombach lotniczych, rzadziej pociskach artyleryjskich i rakietowych.

Napalmy samozapalające (zawierają najczęściej trietyloglin) charakteryzują się zdolnością do natychmiastowego samozapłonu w zetknięciu z powietrzem.

Przed wynalezieniem napalmu, jako mieszaniny zapalające o podobnych cechach fizycznych stosowano mieszaniny benzyny z naftą lub olejami silnikowymi.

Substancją o podobnych właściwościach i składzie do napalmu, ale jeszcze wyższej temperaturze spalania, jest pirożel, który jest mieszaniną wzbogaconą o środki utleniające oraz podwyższające temperaturę spalania.

Ogień grecki

Ogień grecki - łatwopalna, nie dająca się ugasić wodą mieszanina, wynaleziona około roku 670 przez Kallinikosa, pierwowzór napalmu. Produkcja i skład mieszanki otoczone były ścisłą tajemnicą. Prawdopodobnie była to mieszanina oleju, siarki i saletry. Sądzić także można że ogniem greckim określana była ropa naftowa rozrzucana na okręty wroga niczym koktajle Mołotowa.

Używany był w miotaczach ognia i do nasycania pocisków zapalających. Powszechnie przypisuje się greckiemu ogniowi ocalenie Konstantynopola podczas arabskich ataków na to miasto.

Ogień grecki nie daje się zgasić wodą. Najstarsze wiarygodne zapisy o użyciu ognia greckiego znaleźć można w kronice Teofanesa z 671 roku. Nie zdradza on składu chemicznego, pisze jedynie o skutkach jej użycia przeciwko okrętom arabskim. Dzięki zastosowaniu ognia greckiego cesarz bizantyjski Konstantyn IV Pogonatos, mając do dyspozycji flotę uzbrojoną w "garnki ogniste i syfony" przez 7 lat stawiał opór o wiele liczniejszym siłom morskim wroga. Był to kolejny dowód na to, że przewaga technologiczna na polu bitwy daje zwycięstwo. Dalsze udoskonalenia składu, jak i metod rażenia przeciwnika, zawdzięczamy syryjskiemu uciekinierowi Kallinikosowi, który oddał swe talenty w służbę Bizancjum. Ogień grecki miotano na okręty nieprzyjaciela i żołnierzy walczących na lądzie za pomocą balist i katapult, w beczkach lub kulach, bądź wylewano z naczyń przez miedziane rury. Jeśli chodzi o skutki użycia tej broni, przykładem może być bitwa morska w roku 678, kiedy to Bizantyjczycy spalili flotę arabską, ostatecznie niwecząc arabskie próby zdobycia Konstantynopola.

Do XII wieku Bizancjum miało monopol na stosowanie ognia greckiego. Nikomu nie udało się do tego czasu wykraść tajemnicy tej substancji, była to bowiem jedna z największych "świętości" państwowych, a za zdradzenie tajemnicy groziła śmierć na torturach. Do dzisiaj nikomu nie udało się dokładnie określić składu chemicznego ognia greckiego. Co więcej, podawane przepisy są bardzo rozbieżne. Według żyjącego w XIII wieku Marka Greka, ogień grecki składał się z siarki, kamienia winnego, smoły, kauczuku i saletry. Inni historycy skłaniają się ku wersji, iż była to mieszanina ropy naftowej, żywicy, smoły, olejów, soków roślinnych i metali. Pod uwagę brany jest także wodorotlenek wapnia (tzw. wapno gaszone), który powodował, że substancja zapalała się w zetknięciu z wodą (tzw. ogień bizantyjski).

Również w późniejszych wiekach stosowano ogień grecki. W XII w. znane były następujące przepisy:

"jedną część kalafonii, jedną część siarki, sześć części saletry dobrze sproszkowanych rozrobić w oleju lnianym lub laurowym, a następnie umieścić w metalowym naczyniu"

"jedną część siarki, dwie części węgla lipowego lub wierzbowego, sześć części saletry utłuc w marmurowej stępie i wymieszać".

Kwietne wojny

Kwietne wojny – wojny toczone w XV wieku przez plemiona azteckie po okresie suszy, która miała miejsce w Meksyku w latach 1450-1454.

W wyniku suszy wśród plemion indiańskich Mezoameryki zapanował głód. Kapłani, jako środek zaradczy, uznali potrzebę składania większej ilości ofiar z ludzi. Aby nie zabrakło ofiar, została zawarta umowa pomiędzy Tenochtitlanem, Huexotzengo oraz Tlaxcalą, o prowadzeniu pomiędzy sobą, corocznie w ustalonym wcześniej miejscu wojen tzw. guerras floridas. Wojny te toczono zawsze wiosną. Ich jedynym celem było pojmanie jak największej liczby jeńców przeznaczonych na ofiary dla bogów. Ponieważ w 1455 rzeczywiście plony były wysokie (padały obfite deszcze) umocniło to przekonania Azteków o słuszności kapłańskich żądań.

Wojny kwietne przyczyniły się też pośrednio do upadku Azteków, gdyż po wylądowaniu Corteza w 1519, plemiona azteckie usiłowały również i w walce przeciwko Hiszpanom stosować reguły "wojen kwietnych", do czego przybysze z Europy nie byli zobligowani, stąd bardzo wysokie straty pośród Indian w starciach z Hiszpanami.

Falanga

Falanga – zwarta formacja bojowa greckiej , a potem macedońskiej i hellenistycznej piechoty. Powstała w VII w. p.n.e.

Falangę typu greckiego tworzyli hoplici ustawieni w 8-16 szeregach jeden za drugim. Gdy zginął hoplita z pierwszego szeregu, na jego miejsce wchodził żołnierz z drugiego. Falanga najczęściej przystępowała do bitwy w szyku zamkniętym, gdzie każdy z hoplitów osłaniał lewą połową swojej tarczy (tzw. hoplonem) swojego towarzysza. Podczas starcia walczyły tylko dwa pierwsze szeregi, pozostali zaś nadawali impetu natarciu pchając swych poprzedników do przodu oraz uniemożliwiali im ucieczkę.

Falanga macedońska używała włóczni dłuższych (tzw. sarissa) niż greckie i dzięki temu miała nad nimi przewagę. Pierwsze cztery szeregi trzymały sarissy poziomo, tworząc zaporę ostrzy. Pozostałe szeregi trzymały sarissy pod kątem 45°, by w razie ostrzału pociski traciły impet odbijając się od włóczni - dla zwiększenia skuteczności tej osłony sarissoforoi poruszali nimi na boki. Doskonałe wyszkolenie umożliwiało macedońskiej piechocie dokonywanie skomplikowanych manewrów (np. obrotu o 90 lub 180 stopni), bez obaw o rozerwanie szyku.

Skuteczność falangi zależała od poziomu wyszkolenia żołnierzy. Tworzyli oni długą (niekiedy na kilka kilometrów) linię frontu. Bitwy z użyciem falangi starano się staczać na terenie możliwie płaskim, gdyż na terenie pofałdowanym istniało niebezpieczeństwo rozerwania szyku, co groziło klęską. Falanga złożona ze słabo wyszkolonych, niedoświadczonych żołnierzy miała bardzo ograniczone zdolności manewrowe.

Organizacyjnie falanga macedońska dzieliła się na następujące jednostki taktyczne:

τάξις taksis (l.mn. τάξεις takseis), licząca ok. 1500 żołnierzy. Ta dość duża jednostka była tworzona według zasad terytorialnej przynależności rekrutów - w armii Aleksandra Wielkiego, przed samym wyruszeniem na wschód, falanga składała się z 8 takseis;

λόχος lochos - 240-256 żołnierzy;

δέκας dekas - 10 żołnierzy, a od czasów Aleksandra 16.

Z uwagi na znaczną redukcję uzbrojenia ochronnego, w porównaniu z hoplitą greckim, nie można uznać macedońskiego falangity za klasycznego ciężkiego piechura. Jego uzbrojenie defensywne składało się ze znacznie mniejszej tarczy (telamon) zawieszanej na szyi i lżejszego, mniejszego hełmu. Mniejsze tarcze pozwalały falangitom macedońskim na formowanie ciaśniejszego szyku w walce, niż hoplitom greckim, a także na większą swobodę w manewrowaniu długą sarissą. Jednak słabsze uzbrojenie defensywne czyniło falangę macedońska bardziej narażoną na ataki łuczników, oszczepników i procarzy.

Kres falangom przyniosły rzymskie legiony walczące w bardziej elastycznym szyku manipularnym. Klęski armii hellenistycznych pod Kynoskefaleją (197 rok p.n.e.), Magnezją (190 rok p.n.e.) i Pydną (168 rok p.n.e.) zakończyły wielowiekowe panowanie falangi na polach starożytnych bitew.

Hoplici

Hoplici (gr. ὁπλῖται hoplitai, l.poj. ὁπλίτης hoplites) – ciężkozbrojni piechurzy walczący w zwartym szyku, zwanym falangą.

Hoplici pojawili się na polach bitew w starożytnej Grecji w połowie VII wieku p.n.e. Oddziały hoplitów tworzyli wolni, mniej zamożni obywatele polis. Ich sukcesy w walkach z wojskami perskimi spowodowały, że po wojnach perskich władcy tego kraju chętnie najmowali Greków do swoich armii (w wojskach perskich walczących z Aleksandrem Macedońskim było do 30 000 najemnych Greków). W ten sposób rozpoczęło się przechodzenie od armii obywatelskich do najemnych, które rozpowszechniły się w świecie hellenistycznym za panowania Diadochów.

Muszkiet

Muszkiet – gładkolufowa broń palna długa, z zamkiem lontowym, ładowana od wylotu lufy czyli odprzodowo, kalibru od 17 do 25 milimetrów. Pojawił się na polach bitew w początkach XVI wieku w armiach włoskich i hiszpańskich (pierwsze wzmianka pochodzi z roku 1512 z Rawenny), następnie rozpowszechnił się w całej Europie. Maksymalna donośność muszkietu wynosiła około 300 m, a szybkostrzelność zmieniała się wraz z postępem technologicznym od 1 strzału na 12 minut (!) do 1 strzału na 2 minuty pod koniec XVII wieku. Ze względu na wagę broni, podczas strzału żołnierz często opierał broń na specjalnej podpórce w kształcie widełek zwanej forkietem. Żołnierze, których główną bronią był muszkiet, nosili nazwę muszkieterów.

Amunicja do muszkietów miała postać okrągłych ołowianych kul. Proch znajdował się w tzw. patronach - papierowych ładunkach, które przed załadowaniem przegryzano a następnie wsypywano proch do lufy. Patrony jako pierwszy w Europie wprowadził do wyposażenia Stefan Batory w piechocie polskiej. Przed pojawieniem się patronów, proch wsypywano ze specjalnego rogu lecz było to bardzo niedokładne. Po wsypaniu prochu i wrzuceniu kuli do lufy ubijano je następnie wyciorem. Przy zamkach skałkowych dosypywano jeszcze prochu na panewkę a od 1807 r. stosowano już kapiszony, w które uderzał kurek zamka.

Niewielka szybkostrzelność i zasada oddawania ognia salwami spowodowała, że oddziały piechoty ustawiane były w szyki złożone z kilku szeregów i stosowały taktykę walki zwaną kontrmarszem. Wyglądało to w ten sposób, że po oddaniu ognia pierwszy szereg przemieszczał się na koniec szyku dla nabicia broni, dając jednocześnie miejsce do oddania strzału drugiemu szeregowi. Rosła dzięki temu intensywność prowadzonego ognia. Dla ochrony muszkieterów w sytuacji bezpośredniego starcia z kawalerią służyli wyposażeni w piki pikinierzy, później dzięki pojawieniu się bagnetu muszkieterzy sami byli zdolni bronić się przed atakami jazdy.

Moździerz

Moździerz - rodzaj prostego działa strzelającego stromotorowo. W większości, z wyjątkiem największych rodzajów, nie stosuje się oporopowrotnika. Ponieważ rolę ciężkich moździerzy oblężniczych przejęło lotnictwo, obecnie często definiuje się moździerz jako działo nie mające oporopowrotnika. Bywa także utożsamiany z moździerzem piechoty, nazywanym moździerzem właściwym. W starszej literaturze można spotkać nazwę miotacz lub miotacz min.

Podział: moździerze a granatniki i haubice jest niejednoznaczny, zależny od okresu, kraju i publikacji. Wiele moździerzy oblężniczych miało budowę zbliżoną do współczesnych haubic, ale w okresie ich używania wyróżniał je większy kaliber. Granatniki odróżnia mniejszy kaliber i sposób użycia, ale granica jest płynna: na przykład niektóre lekkie moździerze o kalibrze do 60 mm jedni zaliczają do moździerzy inni do granatników. Przeważnie granatniki mają kaliber lufy mniejszy od 50 mm, a moździerze większy od 60 mm, ale nie jest to podział jednoznaczny. Podobnie jest z budową. Granatniki II wojny światowej: polskie granatnik wz. 1930, granatnik wz. 1936 kalibru 46 mm i niemiecki l.Gr.W.36 kalibru 50 mm miały budowę moździerza. Pociski także były typu moździerzowego. Spotyka się także błędne użycie nazwy "granatnik" w odniesieniu do moździerza piechoty.

Granatnik

Granatnik – indywidualna lub zespołowa broń strzelecka o kalibrze nie przekraczającym zwykle 40 mm, przeznaczona do zwalczania celów powierzchniowych pociskami wybuchowymi (granatami) na dystansach do 400 metrów.

Nazwą tą określa się także wyrzutnie granatów z gazem łzawiącym.